De wilde jongen uit de Aveyron

meer info

Titel: De wilde jongen uit de Aveyron

Auteur: Jean Marc Gaspard Itard 

Vertaling en toelichting: Jevgenia Lodewijks

Uitgeverij: Trophonios Publishing

Verschenen: oktober 2015

ISBN 9789491728136

Aantal pagina's: 200

Prijs: € 18,95 (hardcover € 24,95)

Bestellink

"Bevrijd het potentieel van het kind, en je vormt het om de wereld in te gaan." - Maria Montessori

Kan een kind dat tien jaar lang afgezonderd in de natuur heeft geleefd zich nog ontwikkelen zoals andere kinderen? Of heeft hij zijn kansen voorgoed gemist? In hoeverre hangt het af van 'nature' of 'nurture'? Een vraag die ons tot op de dag van vandaag nog kan bezighouden in de ggz. De wilde jongen uit de Aveyron is een pioniersverhaal.

Tijdens een college ontwikkelingspsychologie hoorde ik het voor het eerst: het bijzondere verhaal van de jongen die rond 1800 in de Zuid-Franse bossen werd gevonden. Jarenlang zwierf hij alleen rond en hield hij zichzelf in leven met kastanjes, eikels en rauwe aardappels. Wanneer hij bij de jonge arts Jean Marc Gaspard Itard wordt gebracht, kan hij niet spreken en gedraagt hij zich als een wild dier.

Itards uitgebreide beschrijvingen van zijn pogingen de jongen op te voeden en te onderwijzen zijn afwisselend vooruitstrevend en achterhaald. Het denken vanuit de belevingswereld van de jongen, die hij Victor noemt en niet zonder meer afschrijft als 'idioot', doet modern en anti-stigmatiserend aan. Maar de experimenten waarbij er nauwelijks rekening wordt gehouden met de gevoelens van de jongen en eventuele schade die daaruit zou kunnen voortkomen, zijn nu ethisch ondenkbaar.

"Hij vatte dit op als grapje en maakte zich des te vrolijker. Om die vergissing uit de wereld te helpen, bestrafte ik hem iets hardhandiger. De boodschap kwam aan, en met een mengeling van spijt en genoegen maakte ik uit de geschrokken gezichtsuitdrukking van de jongen op dat het gevoel van verdriet veel harder aankwam dan de pijn van de tik."

De toelichting van Jevgenia Lodewijks geeft een goed beeld van de tijd waarin het verhaal zich afspeelde. Ze laat zien dat de wens van Itard om tot alternatieve leermethoden te komen voor een 'onhandelbaar' kind als Victor, revolutionair was. Zijn verslagen zijn een inspiratiebron geweest voor onder meer de leermethoden die Maria Montessori een eeuw later zou ontwikkelen.

Toch mis ik nog iets in het boek. In de toelichting, met een ietwat storende hoeveelheid noten, had ik graag meer gelezen over de link met de huidige opvattingen in de ontwikkelingspsychologie. Ook blijf ik tijdens het lezen steeds maar bedenken hoe mooi het zou zijn om dit verhaal in romanvorm te lezen, met meer aandacht voor de beleving van Itard en zijn persoonlijke worstelingen tijdens het werken met Victor. Waarschijnlijk moet ik dan bij een van de vele andere publicaties zijn, die achterin het boek genoemd worden, zoals Wild boy van Jill Dawson. Misschien ga ik dit ook nog wel lezen. Dit verhaal laat je nu eenmaal niet gemakkelijk meer los.

Meer info over dit boek

Te vroeg volwassen - over parentificatie

meer info

Titel: Te vroeg volwassen. Over parentificatie.

Auteur: Marinka Kamphuis

Uitgeverij: Boom, Amsterdam

Verschenen: oktober 2015

ISBN 9789089532459

Aantal pagina's: 272

Prijs: € 24,95

Bestellink

"Sommige klasgenoten vinden haar te serieus en te saai; ze speelt de laatste tijd nooit meer buiten."

Als de rollen tussen ouder en kind omdraaien, heet dat parentificatie. Het nog onvolwassen kind zorgt praktisch of emotioneel gezien voor de ouder of voor de rest van het gezin. Dat klinkt als een kwalijk verschijnsel en dat is het vaak ook. Kinderen die de ouderrol op zich moeten nemen, kunnen inderdaad last krijgen van een lange lijst psychische problemen. Maar in Te vroeg volwassen laat psychotherapeut Marinka Kamphuis zien dat het veel genuanceerder ligt dan dat. Er zijn vele vormen en gradaties van parentificatie en nog meer factoren die van invloed zijn op het effect ervan. Zorgen voor een ouder kan, onder bepaalde voorwaarden, zelfs een positief effect hebben op de ontwikkeling.

"Iets doen maakt het over het algemeen makkelijker om met machteloosheid om te gaan."

Dit boek is bedoeld voor mensen die zich in deze problematiek herkennen, maar is daarnaast ook relevant voor psychologen, psychotherapeuten, orthopedagogen en andere hulpverleners, lees ik op de achterflap. Ik zie dat eerder andersom. De beschrijvingen van de verschillende risicogroepen, behandelvormen en theorieën lezen vooral als - zeer waardevolle en blikverruimende - informatie voor hulpverleners. Later in het boek volgen enkele belangrijke tips voor het herkennen en reageren op parentificatie in de omgeving, die naar mijn idee nog wat meer uitgewerkt hadden mogen worden.

"Geef het kind de mogelijkheid om te praten over zorgen of problemen, maar houd rekening met diens loyaliteiten. Te kritisch zijn kan voor het kind onveilig of op zijn minst onprettig zijn, omdat het de ouders niet zwart wil maken of verklikken."

In het voorwoord laat de auteur weten dat de praktijkvoorbeelden zijn ontsproten aan haar fantasie, hoewel gebaseerd op veelvoorkomende situaties. Dat blijft mij tijdens het lezen toch een wat gereserveerd gevoel geven. Toch kan ik me gemakkelijk voorstellen dat deze situaties levensecht zijn en vaker voorkomen dan we denken. Er zal heel wat meer leed verborgen zijn achter de gezinsproblemen die naar buiten komen. Dit boek kan er zeker aan bijdragen dat lezers de destructieve vorm van parentificatie herkennen, begrijpen en het kind kunnen steunen.

"Succesvolle overlevers hadden in hun jeugd vaak iemand die zich hun lot aantrok, bijvoorbeeld een coach, mentor of buurvrouw die zag en begreep dat het thuis allemaal niet makkelijk was."

Meer info over dit boek

De kracht van stille mensen - Sophia Dembling

meer info

Titel: De kracht van stille mensen
Auteur: Sophia Dembling
ISBN: 9789400506220
Uitgeverij: A.W. Bruna
Verschenen: juli 2015
Pagina's: 192
Prijs: € 17,95
Ook als e-book verkrijgbaar

Introvert zijn in een drukke wereld. Dat is niet altijd makkelijk. Introversie wordt vaak verward met verlegenheid of ongeïnteresseerd zijn in anderen. In De kracht van stille mensen moedigt Sophia Dembling andere introverten aan om hun eigenschap niet als ‘fout’ te zien maar te omarmen.

Introversie is volgens Van Dale ‘in zichzelf gekeerd, weinig spraakzaam’. Maar dat is alleen het gedrag dat voortkomt uit deze eigenschap. In de psychologie wordt deze eigenschap in verband gebracht met een gevoeliger verwerkingssysteem, waardoor eerder een punt van optimale activering wordt bereikt. Dat introverte mensen hierdoor sneller overprikkeld raken, kan vervolgens een oorzaak zijn van het zichzelf terugtrekken en een voorkeur voor rustige activiteiten.

In de hectische westerse maatschappij waarin wij leven (laat staan het luidruchtige Amerika waarin de auteur opgroeide) wordt introversie veelal als negatief bestempeld. Het wordt verward met verlegenheid, asociaal of ongeïnteresseerd zijn. De (extraverte) omgeving legt vaak een grote druk op introverte mensen om maar vooral ‘gezellig’ te zijn en mee te doen met drukke bezigheden waar zij niet van houden.

Ik vind het jammer dat de auteur hierbij enigszins vervalt in stereotypen die rondom introversie hangen. Veel situaties die worden beschreven, gaan over de gehate feestjes en andere sociale gelegenheden, terwijl introversie waarschijnlijk net zo goed te merken is in zaken als interesses, risico’s nemen, waarneming en lichamelijke prikkels. Of hebben we het dan over hoogsensitiviteit? Het onderscheid hiertussen, of de overlap, wordt niet echt helder in dit boek. Maar mogelijk ontbreekt hiervoor ook het wetenschappelijke bewijs. En bestaat ‘de introvert’ wel waar zij haar adviezen op richt? Zit iedereen niet ergens op de lijn van introvert naar extravert, de een wat meer naar binnen en de ander wat meer naar buiten gericht? Het nadrukkelijke gebruik van de aanspreekvorm ‘we’, alsof het om een groep lotgenoten met vastgestelde diagnose gaat, stoorde mij soms.

Auteur Sophia Dembling, die zichzelf 'introvert én gelukkig' noemt, laat zien dat introverte mensen geen mislukte extraverten zijn of iets missen. Het is een eigenschap die ook veel voordelen heeft. Zo maakt het gevoelige verwerkingssysteem introverten tot diepe denkers met een rijk innerlijk leven. Introverte mensen luisteren vaak beter naar anderen en je kunt een goed en diepgaand 1-op-1-gesprek met ze voeren.

De kracht van stille mensen is duidelijk geschreven voor introverte mensen die wel een steuntje in de rug kunnen gebruiken, die zich goed willen voelen zoals ze zijn. De auteur schetst veel herkenbare situaties en geeft praktische tips om te leren omgaan met de soms onhaalbare verwachtingen van de omgeving. Door de nodige humor en directe schrijfstijl leest het makkelijk weg. Een boek dat je een prettig gevoel geeft over jezelf, zelfs als je maar een beetje introvert bent.

Meer info over dit boek

Lees- en wandeltip: 'Te gek om los te lopen'

meer info

Titel: Te gek om los te lopen. 11 waanzinnige wandelingen in de buurt van psychiatrische klinieken.
Auteurs: Ruurd van der Loo en Rutger Burgers
ISBN: 9789078641421
Uitgeverij: Gegarandeerd Onregelmatig
Verschenen: juni 2015
Pagina's: 120
Prijs: € 14,95
Bestellink

Een bijzondere wandelgids met 11 routes langs oude psychiatrische klinieken. Schitterend gelegen stukjes cultuurhistorie, gecombineerd met avontuurlijke wandelroutes. Ik loop de route rondom Vrederust in Bergen op Zoom en dat is niet mijn laatste.

In vroeger tijden werd de psychiatrie verstopt in afgelegen gebieden van Nederland om de gekte te verbergen en de maatschappij te beschermen. Maar ook omdat van een behandeling in een natuurlijke omgeving een heilzame werking werd verwacht. De tijden zijn veranderd, de psychiatrie wordt niet meer 'verstopt' maar is naar de bewoonde wereld gehaald, met als doel om te integreren in de maatschappij. Maar de oude inrichtingen liggen nog steeds op die afgelegen plekken. Het zijn brokjes cultuurhistorie midden in de natuur, die het waard zijn om te bezoeken.

De wandelgids 'Te gek om los te lopen' beschrijft elf wandelingen op en om het terrein van een psychiatrische kliniek, waarvan de meeste instellingen nog in gebruik zijn. In kaders wordt achtergrondinformatie gegeven over de geschiedenis, het landschap of een persoonlijk verhaal.

bron: gegarandeerdonregelmatig.nl

Ik loop de wandeling rondom Vrederust in Bergen op Zoom. Een bijzondere ervaring, te meer omdat deze instelling nog volop in gebruik is. De sfeer doet me denken aan mijn stageperiode bij Psychiatrisch Centrum Bloemendaal in Monster. Op dit soort terreinen zijn complete mini-maatschappijen ontstaan, met tuinen, werkplaatsen, een verpleegstersflat, kerkje en begraafplaats. Jammer maar begrijpelijk dat er op de terreinen niet gefotografeerd mag worden vanwege de privacy van de cliënten. Gelukkig staan in het boekje prachtige oude en nieuwe foto's.

bron: gegarandeerdonregelmatig.nl

Ik merk meteen de enorme rust op die uitgaat van de omgeving. Niet alleen van het terrein zelf, dat veel wegheeft van een landgoed, maar ook van de mooie natuur eromheen. Niet voor niets werd er gekozen voor deze 'prikkelvrije omgeving' voor het herstel van patiënten. In het boekje lees ik het verhaal van een Dordtse kunstenaar, die hier een groot deel van zijn leven doorbracht vanwege 'agressief en psychotisch gedrag'. Af en toe mocht hij zelfstandig naar Bergen op Zoom wandelen om nieuw schilderwaar te kopen. Waarschijnlijk liep hij over hetzelfde pad als ik. Het moet hem wel goed gedaan hebben.

De wandeling zelf vind ik minstens zo mooi als de historische achtergrond. De uitgeverij heet blijkbaar niet voor niets 'gegarandeerd onregelmatig' want de route is grotendeels onverhard, gaat langs spannende smalle paadjes en is enorm gevarieerd. Niet aangegeven, maar wel heel leuk, is de ontmoeting met deze medewandelaar:

"Aan waterkant linksaf, smal voetspoor langs water"

Ik vind het bijna jammer dat ik weer terug ben op het GGZ-terrein. Eerlijk is eerlijk, als ik een patiënt en een bezoekende familie begroet voel ik me toch een klein beetje ongemakkelijk met mijn wandelschoenen, rugzak en wandelgidsje in de hand. Ik neem mij voor om de volgende keer de route te lopen langs de inmiddels niet meer in gebruik zijnde kliniek Meerenberg in Santpoort.

Tip: Nieuwsgierig geworden naar de geschiedenis van de psychiatrie? Bezoek museum Het Dolhuys in Haarlem, tevens startpunt van een van de wandelingen uit dit boek.

Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs - Anton Horeweg

Titel: Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs
Auteur: Anton Horeweg
ISBN: 9789401425780
Uitgeverij Lannoo Campus
Verschenen: juni 2015
Pagina's: 352
Prijs: € 29,99
Bestellink

"Elke leerling is uniek, ook al heeft zijn probleem een algemene naam" - Anton Horeweg

Ik las dit boek in de periode rond de diploma-uitreiking van mijn zoon. Ups en downs van diverse leerlingen passeerden de revue. Wat mij ontroerde was het grote vertrouwen dat de meeste docenten zijn blijven houden in een leerling bij wie het allemaal niet vanzelf ging. Zij leken al die tijd te weten dat ‘lastig gedrag’ meestal geen onwil maar onmacht is. Sommigen voelden blijkbaar feilloos aan welke benadering bij welke leerling helpt om van die schooljaren een positieve en productieve tijd te maken.

Pubers en passend onderwijs
Voor de rest is er het boek van Anton Horeweg, een waardevolle bron van inzichten en tips voor docenten in het voortgezet onderwijs. Literatuur over onderwijs aan leerlingen met gedragsproblemen of ontwikkelingsstoornissen is meestal sterk gericht op de basisschoolleeftijd. Docenten in het voortgezet onderwijs hebben andere informatie nodig: zij zien veel meer leerlingen in veel kortere tijd en hebben bovendien te maken met pubergedrag, dat soms moeilijk te onderscheiden is van probleemgedrag met een andere oorzaak. In een tijd waarin docenten vanwege het passend onderwijs moeten professionaliseren is dit boek eigenlijk verplichte kost.

Minder bekende problemen
Vele gedragsproblemen en ontwikkelingsstoornissen worden een voor een beschreven waarbij je als docent een goed inzicht krijgt plus de belangrijkste handreikingen om ermee om te gaan in de klas. Net als in de versie voor het basisonderwijs beperkt de auteur zich niet tot de meest bekende problemen maar komen ook onderwerpen aan bod als non-verbal learning disorder, traumagerelateerd probleemgedrag en problematische gehechtheid. En net als in de basisschoolversie is de informatie niet overal genuanceerd genoeg maar wel zeer bruikbaar voor de onderwijspraktijk (zie mijn eerdere recensie).

Gatenkaaskennis
Een andere meerwaarde van dit boek is de fijne schrijfstijl in gewone taal. Een zin als “te lange plannen passen niet allemaal in je hoofd” of een term als “gatenkaaskennis bij ADD” spreken voor zich. Handig is ook de bijbehorende website met diverse invulformulieren die zijn te downloaden. 

Geen receptenboek
Het boek is niet alleen heel praktisch, maar geeft ook blijk van een moderne visie op omgaan met ontwikkelingsproblemen of –stoornissen: elke leerling is uniek ook al heeft zijn probleem een algemene naam. Anton Horeweg roept docenten op om vooral te kijken naar de leerling áchter zijn gedrag en uit te gaan van van wat de leerling wél kan. Ook is er lang niet altijd iets mis met de leerling: vaak zit het probleem in het hele systeem – het geheel van deze leerling met deze docent in deze situatie. Het boek is dus ook geen receptenboek: ook al worden de problemen een voor een beschreven met bijbehorende tips, de bedoeling van de auteur om vooral een brede visie bij te brengen blijft steeds voelbaar. 

Al lezende krijg je steeds meer het gevoel dat je ieder kind zo’n ervaren en begripvolle docent als Horeweg gunt. Maar misschien moet iedere docent gewoon dit handboek aanschaffen om in september met 30 jaar extra ervaring voor de klas te staan.

Vakantieleestips (om zelf aan te vullen!)

Ook in vakantietijd kan ik het niet laten: lezen over psychologie, psychiatrie en ggz. Hieronder vind je mijn favoriet én die van o.a. Jacobine Geel, Bram Bakker en Steven Pont. Wat is jouw vakantieleestip? Laat het me weten en ik zet hem erbij!

Mijn eigen favoriet:

meer info

Het ultieme reisverhaal voor iedereen die zich bezighoudt met de ggz (en het niet helemaal los kan laten). Een jonge psychiater maakt een wereldreis. Hierbij 'diagnosticeert' hij de landen die hij tegenkomt en analyseert hij zijn eigen gevoelens die de reis bij hem losmaakt. 

Vakantieleestip van de auteur van Te Gek!: psychiater Remco Dijkstra:

meer info

Vakantieleestip van Jacobine Geel, voorzitter GGZ Nederland:

meer info

Maarten Wetterauw, directeur alg. z. Molendrift - jeugd GGZ, laat de GGZ tijdens de vakantie even los:

meer info

En ook Jaap van der Stel, lector GGz Hogeschool Leiden, houdt de ggz even voor gezien:

meer info

Myrthe van der Meer, auteur van PAAZ en UP, kiest voor digitaal leesvoer:

meer info

De vakantieleestip van psychiater Menno Oosterhoff: Siddartha van Hermann Hesse: 

meer info

De vakantieleestip van tekstschrijver Kasja Weenink:

meer info

De vakantieleestip van psychiater Bram Bakker:

meer info

De vakantieleestip van kinderpsycholoog Tischa Neve staat garant voor een relaxte gezinsvakantie:

meer info

Steven Pont, ontwikkelingspsycholoog, sluit mooi aan met:

meer info

Wie volgt?

Heb je zelf een vakantieleestip? Reageer hieronder of mail naar ggzgelezen@gmail.com en ik zet hem erbij! (promotie van eigen boeken uitgezonderd)

PANDAS: plotselinge tics na een infectie

Over het ontstaan van tics is nog veel onduidelijk. Momenteel lopen er meerdere internationale onderzoeken naar de vraag waarom het ene kind wel tics ontwikkelt en het andere niet. Genetische aanleg lijkt een belangrijke rol te spelen. In het TICGenetics-onderzoek zijn onlangs spontane veranderingen in de genen ontdekt bij kinderen bij wie verder geen tics in de familie zitten. Daarnaast zijn ook omgevingsfactoren verdacht, zoals infecties in de kindertijd. Sommige kinderen krijgen na een keelontsteking van de ene op de andere dag tics en andere klachten. Dit merkte Tessa bij haar dochter Merel, nu elf jaar.

Foto: Henry Burrows/flickr.com

Merel is een leuk, speels en soms wat dromerig meisje. Tics heeft haar moeder Tessa nog nooit bij haar gezien. Totdat Merel zeven jaar is en vaak last krijgt van keelontstekingen. Van de laatste keelontsteking knapt Merel niet goed op, ze blijft weken last houden van verdikte klieren in haar hals. Tessa klopt aan bij de huisarts, die bloed afneemt voor onderzoek en Merel antibiotica geeft. Dan, van de ene op de andere dag, begint Merel met haar ogen te draaien tijdens het spelen. Tessa maakt zich zorgen. Ze is bang dat het iets neurologisch is, zoals epilepsie. De huisarts stuurt haar nu door naar het ziekenhuis. De kinderneuroloog denkt aan een heel andere verklaring van de klachten: PANDAS.

Wat is PANDAS?

PANDAS staat voor Pediatric Autoimmune Neuropsychiatric Disorders Associated with Streptococcal infection en wordt omschreven als een aandoening waarbij kinderen tics en/of dwangverschijnselen krijgen na het doormaken van een infectie veroorzaakt door streptokokkenbacteriën. Daarnaast komen ook andere klachten plotseling op, zoals emotionele labiliteit, verlatingsangst, opstandig gedrag, motorische hyperactiviteit, en verslechtering van het handschrift en de schoolprestaties. De theorie is dat de afweerreactie van het immuunsysteem zich bij deze kinderen niet alleen op de bacterie richt, maar ook invloed heeft op bepaalde hersengebieden die hier gevoelig voor zijn. De gebieden waar beweging en gedrag worden gereguleerd,  de basale ganglia, worden aangetast. Tics en gedragsproblemen zijn het gevolg. Deze ontstaan vaak één of enkele weken na de infectie. Artsen kunnen soms vaststellen dat er een infectie met streptokokken heeft plaatsgevonden door middel van bloedonderzoek of een keelkweek. Dit is echter niet altijd meer aan te tonen. 

Criteria voor PANDAS:

1.       De aanwezigheid van OCD en/of een ticstoornis

2.       De symptomen zijn begonnen voor de puberteit

3.       Een episodisch verloop: een plotseling begin (‘explosie’ van klachten) en een duidelijke vermindering of verdwijning van de symptomen tussen de episodes door

4.       Een verband met streptokokkeninfecties, aangetoond met een keelkweek of bloedwaarden.

5.       Neurologische afwijkingen, bijvoorbeeld motorische hyperactiviteit, aangetoond met een neurologisch onderzoek.

Na de diagnose verlopen de klachten zeer wisselend. Soms is er, meestal nadat Merel wat ziek is geweest, een plotselinge explosie van tics te zien, waarna deze weer langzaam wegebt. Ook zijn er perioden dat Merel nauwelijks ergens last van heeft. Bijna belt Tessa een controleafspraak met de neuroloog af omdat er geen tics meer te zien zijn. Maar dan is er weer zo’n opleving. Bij controle van het bloed zijn de streptokokkenwaarden weer verhoogd. Langzaam worden de perioden zonder tics steeds korter. Ook krijgt Merel meerdere tics, zoals grimassen, kuchen en haar mond en tong afvegen met haar mouw. Soms maakt ze ook schokkende bewegingen met haar bovenlichaam. Ze begint zelf te klagen over haar tics. Als ze op een middag achterin de auto zit, zegt ze tegen Tessa “Mamma, ik heb zo’n last van mijn tics. Ik denk dat ik nooit zal leren autorijden.”

Waarom is er zo weinig bekend over PANDAS?

Streptokokkeninfecties komen vaak voor bij kinderen. Tics en dwangverschijnselen zijn ook niet zo zeldzaam als ooit werd gedacht. Deze verschijnselen kunnen dus ook toevallig samen voorkomen. Niet alle deskundigen zijn daarom overtuigd van het bestaan van PANDAS. Ook is het nog niet goed gelukt om verschillen aan te tonen tussen kinderen met PANDAS en die met het syndroom van Gilles de la Tourette of dwangstoornissen. PANDAS is geen officieel erkende ziekte, noch opgenomen in de DSM. Het blijft voorlopig een hypothese voor subgroepen van patiënten met tic- of dwangstoornissen.

Wordt Tourette ook veroorzaakt door infecties?

Waarschijnlijk zijn infecties niet dé oorzaak van Tourette, maar wel een van de risicofactoren die een genetische aanleg voor Tourette kunnen ‘activeren’. Sommige studies wijzen erop dat infecties vooral een effect op psychosociale stress hebben en daarmee indirect de klachten verergeren. Het wisselende karakter van tics zou dan het gevolg kunnen zijn van continu veranderende stressfactoren in de omgeving.

Merel zit op een reguliere basisschool. Ze heeft geen gedragsproblemen, wel heeft ze een wisselend handschrift en moeite met lezen. Na onderzoek van een orthopedagoog wordt dit geweten aan concentratieproblemen en mogelijke ADHD. Tessa betwijfelt dit en hoopt op een dyslexieverklaring. De hulp die daarmee beschikbaar komt, zoals extra tijd en luisterboeken, zou ook gunstig voor Merel zijn in verband met haar oogtics, die het lezen bemoeilijken. Helaas komt Merel net niet in aanmerking voor een dyslexieverklaring. Tessa hoopt op een ‘reset’ van het immuunsysteem tijdens de puberteit. Maar ook op betere voorzieningen voor alle kinderen met leerproblemen, die net niet onder de noemer ‘dyslexie’ of ‘ADHD’ vallen, en zelfs niet helemaal onder ‘Tourette’.

De namen van de geïnterviewde moeder en dochter zijn omwille van de privacy niet hun echte namen.

Kijktip: ‘Het ontstoken brein’ van Labyrint (VPRO, 2012) 

Leestips:

Bronnen:

Hoekstra, P.J. et al., Environmental factors in Tourette syndrome. Neurosci. Biobehav. Rev. (2012), http://dx.doi.org/10.1016/j.neubiorev.2012.10.010

www.pandasnetwork.org

www.kinderneurologie.eu